DE BIJZONDERE EENZAAMHEID VAN ROUW

Het raakvlak tussen rouw en eenzaamheid is niet eenvoudig te definiëren. Eenzaamheid als concept is iets dat we allemaal kennen en begrijpen. Het staat voor letterlijk ‘alleen zijn’, zonder mensen om ons heen.

Nu is eenzaamheid natuurlijk ook een subjectief begrip zodat niemand echt kan bepalen hoe dat er exact uitziet. Een andere definitie zou dan ook kunnen zijn dat eenzaamheid het gevoel is dat de mensen rondom jou niet echt tegemoet komen aan je inter-persoonlijke noden. Het gaat dus verder dan gewoonweg alleen zijn. Het is een soort van ongemak waarbij iemand zich onvoldaan voelt binnen zijn sociale relaties. Op die manier is het dus afhankelijk van wat iemand nodig heeft en verlangt binnen een relatie. En daarmee heel persoonlijk.

Individuele eenzaamheid wordt dan gedefinieerd door wat een persoon wil binnen een relatie in verhouding tot wat er is. Het maakt dan soms niet uit of iemand deel uitmaakt van een grote familie en veel vrienden heeft. Soms blijft er nog steeds dat verlangen naar iets of iemand anders zoals een partner of een vriend waar je vrijuit kan mee praten. En zolang dat verlangen onvervuld is, blijft het risico om zich eenzaam te voelen bestaan.

Als je rouwt, kan je het gevoel krijgen dat dit soort eenzaamheid voortaan deel zal uitmaken van je leven. Er zijn aspecten aan rouw die eenzaamheid bijna onvermijdbaar en onoplosbaar maken. Wat je verlangt is wat je verloren hebt en de leegheid die je voelt is een gat dat niemand anders nooit meer voor jou zal kunnen vullen. Veel mensen die rouwen zijn vertrouwt met dit gevoel van eenzaamheid omdat de persoon waar ze zo naar verlangen er niet meer is. En daar bovenop kan er het gevoel zijn dat er delen van jezelf zijn verloren gegaan na de dood van een geliefde door de innige verbondenheid die er was. Wanneer onze geliefden ons verlaten, nemen ze ook delen van het leven samen met zich mee en je blijft achter met een bestaan dat nooit meer hetzelfde zal zijn.

Eenmaal je hersenen beginnen te denken dat je alleen bent en dat je in de eerste plaats voor jezelf te zorgen hebt, kan het ook de barrière groot worden om contact te zoeken met anderen en bestaat de kans dat je hen zelf weg probeert te duwen. Het zal het gevoel van eenzaamheid alleen maar vergroten.

Het is niet eenvoudig om eenzaamheid veroorzaakt door rouw te doorbreken. Het vraagt tijd en veel inspanningen. Je zal het gemis van iemands aanwezigheid en liefde nooit meer echt kunnen opvullen. Je zal andere manieren moeten vinden om anderen weer toe te laten in je leven en nieuwe verbindingen aan te gaan. En hoe doe je dat? Een eenduidig en eenvoudig antwoord is er niet. Het enige wat je kan doen, is als je er klaar voor bent, jezelf weer open te stellen voor de liefde van de mensen in je leven.

Je kan je geliefde dicht bij je houden en tegelijkertijd het gezelschap van anderen aanvaarden. En misschien, indien nodig, andere mensen opzoeken die je kunnen helpen in je proces. Het zal niet eenvoudig zijn en het zal niet perfect zijn, maar heel misschien, na verloop van tijd, kan je een deel van het gat dat je geliefde heeft nagelaten weer vullen met de liefde van vele anderen.

 

MENSEN ZEGGEN DAT IK STERK BEN

Was er iemand die, in die dagen na een groot verlies, tegen je zei dat je toch zo sterk was? Of dat je het toch zo goed deed. En als dat zo was, hoe voelde dat voor jou? Voelde het alsof je gesteund en bemoedigd werd of voelde jij je net niet gezien of verkeerd begrepen?

Dergelijke uitspraken vallen niet altijd in goede aarde. Het kan natuurlijk zijn dat mensen zich hierdoor net echt sterk gaan voelen maar in vele gevallen is dat niet het geval. Maar hoe kan het, dat iets dat eigenlijk als een compliment is bedoeld, zo confronterend kan zijn voor mensen die rouwen. Rouwen is natuurlijk is iets heel persoonlijks maar het zou zo maar kunnen dat:

• Rouwende mensen zich niet altijd sterk voelen en zinspelen op hun sterkte kan dan ook verkeerd begrepen worden of aanvoelen als een betutteling.

• Het kan ook zo maar zijn dat ze hieruit het besluit trekken dat ze stoïcijns overkomen en zich slecht gaan voelen bij het feit dat ze blijkbaar niet meer emotie kunnen tonen bij wat hen is overkomen.

• Mensen complimenten geven over hun sterk zijn, kan impliceren dat dit beter is dan emoties uiten. Het kan het geloof versterken dat emotioneel zijn, teleurstellend is voor anderen in je omgeving.

• ‘Je moet sterk zijn’ kan een aanwijzing zijn dat je maar beter alles onder controle houdt of dat er anders consequenties aan verbonden zijn.

• Als je er van uit gaat dat mensen hun verdriet onder controle hebben, is dit meteen ook een reden om geen begrip en ondersteuning te moeten bieden.

Beweringen over ‘sterk zijn’ kunnen dan ook wel eens verwarrend overkomen ook al zijn ze goed bedoeld. In die zin is er dan ook waarschijnlijk een hele hoop onduidelijkheid over wat het betekent om sterk te zijn in confrontatie met al die gevoelens die je overspoelen na een ingrijpend verlies.

Heel veel mensen geloven dat sterk zijn in rouw betekent dat je altijd recht blijft staan. Net zoals een ridder in het harnas. Het stalen omhulsel is zo hard dat niets hem kan raken. Maar we zijn geen ridders, we zijn kwetsbare mensen. En als je kan weerstaan aan al die verontrustende gedachten en gevoelens, is het misschien omdat je ze liever wil vermijden. We rennen er van weg, dag in dag uit en weglopen is geen teken van moed.

Maar wat betekent het dan om sterk te zijn in rouw?

‘Sterk zijn’ in de context van rouw is iets heel anders dan de meest gangbare definities laten uitschijnen. Dat soort van moedig zijn is van een heel andere orde. Het voelt als jezelf toestaan om gewond te zijn en verzwakt door de pijnlijke gedachten, emoties en herinneringen. En dan kunnen voluit kunnen zeggen: ‘Jullie zijn een deel van mij.’

Rouw brengt soms met zich mee dat je de behoefte voelt om een masker te gaan dragen voor de buitenwereld.  Aan de buitenkant kan je dan de indruk wekken dat het goed met je gaat. En ondertussen ben je aan de binnenkant aan het worstelen met die wirwar aan emoties en gedachten waarin je bent terecht gekomen. En dat gevecht is waar de sterkte binnenkomt. Het zijn juist die momenten die niet iedereen kan zien omdat momenten van sterkte heel persoonlijk zijn en meestal in stilte ervaren worden.

Je toont je kracht door kleine stappen van moed die je elke dag neemt. Dingen zoals ‘s ochtends uit je bed komen en blijven doorlopen in een totaal ongekende nieuwe wereld gevuld met vele scherpe randjes. Moed is die doos met herinneringen openen, ook al weet je dat de tranen zullen volgen. Het is een voor de eerste keer een vertrouwde naam luidop durven zeggen in een conversatie. Sterkte in rouw is herkennen, voelen en uitdrukken van al wat er bij je leeft op dat moment.

En wat betekent ‘sterk zijn’ in rouw voor jou?

De volgende keer dat iemand je verteld hoe sterk je wel bent, glimlach en bedenk gewoon dat ze geen idee hebben van wat ‘sterk zijn‘ voor jou betekent.

ROUW HEEFT GEEN ALLESOMVATTENDE DEFINITIE

Rouw krijgt meer en meer aandacht  in een wereld waarin we allemaal uit onze vertrouwde comfortzone worden getrokken. Het is enerzijds hartverwarmend vast te stellen dat er groeiende aandacht is voor al het verlies dat er nu op ons afkomt. En aan de andere kant is het soms heel confronterend om vast te stellen dat het meestal gaat over simpele labels, eenvoudige antwoorden en snelle oplossingen. En zoiets bestaat nu eenmaal niet als het verlies en verdriet gaat. De realiteit is dat deze crisis veel gebieden van ons leven aantast en dus vele vormen van verlies kan doen ontstaan.

Ieder van ons ervaart deze bijzondere tijd, waar we nu met zijn allen doorheen gaan, op een heel individuele manier. We hebben allemaal een verschillend soort gevoel van verlies voor wat er ons overkomt op dit moment. Ook de omstandigheden waarin we leven zijn verschillend net als de manier waarop we er mee omgaan. Het is dus niet zo maar één ding.

• Iemand kan verlies ervaren door beperkingen in fysieke, psychologische en inter-persoonlijke mogelijkheden. Sommige ervaringen zijn eenvoudig te beheren, andere zetten je leven compleet op zijn kop. Het vraagt soms van mensen dat ze hun leven opnieuw definiëren en opbouwen.

• Bij rouw ligt de focus meestal op het grote verlies dat iemand op een bepaald moment in zijn leven ervaart. Het grote verlies kan echter vele kleine bijkomende verliezen veroorzaken. Het kan daarbij komen tot een heus domino-effect: verlies onze financiële mogelijkheden, van onze thuis, van onze vrienden, van de gemeenschap waarbinnen we leven, onze levensvisie, ons zelfvertrouwen, …

• Er kan ook rouw ontstaan als iets of iemand onherkenbaar gaat veranderen of verdwijnen uit ons leven. Mensen voelen zich dan geklemd tussen de hoop dat de dingen weer zullen worden zoals vroeger en het gevoel dat het leven, zoals ze het kenden, voorgoed verloren is gegaan.

• Rouw kan cumulatief worden wanneer er nieuw verlies ontstaat vooraleer je de kans hebt gekregen om te rouwen over wat er reeds was aan gemis in je leven. Nieuwe verliezen zullen alle emoties en herinneringen aan vroegere rouwperiodes automatisch weer naar boven brengen.

• Mensen hebben ideeën en dromen over hoe ze willen en hopen dat hun leven zou moeten lopen. Ze maken keuzes en werken hard om deze te realiseren. Maar we hebben het leven niet onder controle en soms hebben we niet die partner en die job waar we van droomden. Dergelijke ervaring kan een levenslange rouw met zich meebrengen.

• Geanticipeerde rouw is rouw dat voorkomt bij een verlies dat zich mogelijk in de toekomst gaat afspelen. Een gegeven dat eveneens een rouwproces kan starten. Het betekent in geen geval dat de pijn om het verlies minder zal zijn.  

• Soms voelen mensen dat ze niet gezien worden in hun verdriet door familie, vrienden, de gemeenschap of de samenleving in zijn geheel. Dat betekent meteen ook dat men niet moet rekenen op steun vanuit die omgeving. Het kan leiden tot vereenzaming, schaamte of het gevoel van zwak te zijn.

En ook deze lijst zal niet volledig zijn. We kunnen waarschijnlijk in woorden nooit vatten wat verlies en rouw nu juist allemaal betekent voor mensen. Laat het in de eerste plaats een uitnodiging zijn om ons bewust te worden van de vele mogelijke vormen van verlies die mensen kunnen ervaren. En oplettend te blijven voor het vele verlies dat niet gezien of gehoord wordt, in een periode van ons leven waar niets meer hetzelfde is, laat staan dat het een plek en een tijd krijgt om te helen.

 

BOEK

In Een zee van glas schrijft Geerteke van Lierop over de dood van haar vriend die een stukje ging varen, een tijdje vermist was en uiteindelijk levenloos werd teruggevonden. Een dodelijk ongeval op het moment dat ze samen volop naar de toekomst keken.

Het boek vertelt haar verhaal in de periode na dit verlies. In een soort van dagboek, afgewisseld met poëzie, probeert zij woorden te geven aan iets dat groter is dan alle woorden samen: haar immense verlies. Ze gebruikt daarbij een heel persoonlijke stijl om haar gevoel te beschrijven. Haar beleving van tijd en ruimte is ineens anders, alsof ze zich buiten het leven voelt staan. Het geheel weerspiegelt een heel persoonlijk verhaal dat met een kwetsbare lichtheid wordt beschreven. Het is een kernachtige verwoording van al de herkenbare gevoelens voor iedereen die iemand dierbaar is verloren.

Het vergaat haar daarbij zoals vele mensen die door een periode van rouw gaan. De universele angst en paniek als je geliefde niet bereikbaar is. Het besef dat het niet klopt, dat de tijd is stilgezet en dat er geen toekomst meer zal zijn met elkaar. Het nog niet willen weten, het ontkennen en het ergens toch wel weten.

Vrienden steunen haar, anderen echter laten op den duur weinig of niets meer van zich horen. Iedereen gaat door met zijn leven; voor haar staat het leven staat stil. Heel rakend beschreven zijn de ogenschijnlijk “gewone” ontmoetingen met mensen, die even echt contact met haar maken, haar weer een beetje optillen. Daarmee laat ze zien wat het verdriet haar gebracht heeft en dat ze, misschien meer dan voorheen, van de waardevolle momenten in het leven is gaan houden.

Het boek beschrijft in zoekende woorden haar onzegbare verdriet en hoe ze stilaan het leven terug verovert op de dood. Op elke pagina woorden van liefde, schoonheid, pijn en verlangen. Van hoop en wanhoop. Opvallend is de invloed van de kunst die zij met regelmaat beschrijft, soms confronterend, maar zeker ook troostend en helpend. Een boek over de dood en daarmee een andere kijk op het leven. Een zee van glas vertelt niet enkel het verhaal van dood en verlies maar ook van leven en liefde.

Een zee van glas
Over de dood die het leven dichterbij brengt
Geerteke van Lierop
ISBN 9789025906665 

ROUWEN IN EEN WERELD DIE OP SLOT ZIT

Men zegt dat het eerste jaar na een groot verlies het ergste is. Zoals met alles wat rouw aangaat is dit trouwens ook geen wetmatigheid. Het is natuurlijk wel zo dat in de eerste twaalf maanden na een groot verlies alles weer voor de eerste keer gebeurd. Het is een periode waar men het risico loopt elke keer opnieuw weer geconfronteerd te worden met een ander gemis. Het blijft dan ook moeilijk te voorspellen hoe deze gaat verlopen en wat er allemaal op je af komt.

De vertrouwde wereld die je zo lang heb gekend is in duizend stukken uiteen geslagen. Geen lijm die dit nog gaat helen. En dan zijn op geregelde tijdstippen die momenten van ‘de eerste keer zonder’. De eerste maaltijd zonder, de eerste verjaardag zonder, de eerste vakantie zonder, uit eten zonder, de eerste maal op plekken waar je samen vroeger zo graag was zonder. Het maakt dat die eerste maanden ondenkbaar confronterend en pijnlijk kunnen zijn.

En dat pijnlijke van die eerste keren in rouw zit hem in het contrast tussen heden en verleden. Er is ineens een lege stoel aan de tafel. Of je moet dingen op je eentje voor elkaar krijgen of beslissen. Alles lijkt hetzelfde maar toch is alles anders. De wereld draait nog steeds, alleen mist er iemand heel belangrijk in je leven.

En toen was er 2020.  De wereld ging op slot. En ineens waren ook die eerste keren zonder er niet meer. Of ze waren er wel maar op een andere manier of onder een andere vorm. En misschien voelde dat dan toch weer anders. Minder heftig of juist heel pijnlijk. 2020 heeft werkelijk alles op zijn kop gezet. Niets lijkt nog wat het was.

Het contrast tussen heden en verleden is niet alleen dat mensen er niet meer zijn. In 2020 waren er ook geen vakantietafels of familiefeesten. Veel eerste keren waren er gewoon niet omdat gewoon niets in 2020 gewoon was. Het is moeilijk te zeggen of deze situatie rouw nu erger maakt of niet. Misschien weten we nog niet eens hoe we er mee moeten omgaan of wat het met ons heeft gedaan.

En voor sommigen is het eerste jaar na een verlies misschien niet eens het ergste omdat ze nog in de waas van het verlies leven. Wat maakt dat de periode na dat eerste jaar enorm pijnlijk kan zijn en zo veel moeilijker dan gedacht.

Wat zal de vreemde ervaring van 2020 veranderen aan ons rouwproces?  Niemand die in de toekomst kan kijken maar 2021 zou voor velen best kunnen voelen als het eerste jaar na een verlies. En met deze vraag raken we misschien een nieuw aspect van rouwen aan in deze ingewikkelde tijd waarin we leven.

DIEREN WIJZEN ONS DE WEG OOK IN TIJDEN VAN ROUW

Het menselijk brein bestaat uit drie lagen. De buitenste en grootste laag, de neocortex, stelt je in staat om te leren, te onthouden en te analyseren. Onder deze grote hersenen ligt het limbische systeem, het ‘zoogdierenbrein’, dat betrokken is bij emoties. Het derde (en oudste) gedeelte ‘het ‘reptielenbrein’ maakt bepaalde gedragingen tot een automatisme. De oudste twee lagen van de hersenen - het limbische- en reptielenbrein - functioneren onbewust. Reptielen en lagere zoogdieren reageren instinctmatig. Pas miljoenen jaren later is de neocortex ontstaan. Op zich een zeer positieve ontwikkeling maar er is een keerzijde aan de medaille. Eén van de nadelen van ons ontwikkelde vergrootte brein is dat we het risico lopen vast te komen zitten in onze gedachten en projecties. Wij zijn als mens – in tegenstelling tot dieren waarbij dit deel van de hersenen een stuk minder ontwikkeld is – in staat schokkende ervaringen te herbeleven en deze zelfs in onze beleving te ervaren nog voor ze zich hebben voorgedaan.

Dit betekent dat we in staat zijn louter op basis van gedachten stresshormonen aan te maken, dus zonder dat een gebeurtenis in de werkelijkheid plaats vindt. De neocortex maakt namelijk geen verschil tussen wat het in realiteit ziet en wat het zich herinnert. En voor het brein geldt: des te vaker wij een gedachte toelaten, des te groter en uitgebreider de neurale verbindingen in ons brein worden. Het worden ingesleten patronen waardoor wij op termijn deze herinnering nog makkelijker en levendiger kunnen ophalen.

Dieren hebben een minder ontwikkelde neocortex en zijn daarom minder in staat herinneringen op te halen. Ze leven in het nu en doen wat ze op dit moment goed achten voor hun welzijn.  We kunnen dus heel wat van hen leren als het over zelfzorg gaat en dat is wat we nodig hebben in tijden dat rouw veel vergt van ons niet alleen emotioneel maar ook fysiek.

Leef in het moment
Probeer bewust en alleen bezig te zijn met één ding zonder jezelf te laten afleiden door allerhande externe prikkels. Gebruik je zintuigen. Door een sterke focus op je zintuigen zit je meer in het moment en ben je minder gefocust op wat is geweest en wat nog moet komen. Wat ruik je op dit moment? Wat proef je? Hoe voel je je? Wat zie je? Door hierop te letten, ben je gelijk in het nu.

Luister naar je intuïtie
Dieren vertrouwen voornamelijk op hun instinct en reageren onmiddellijk op signalen uit de omgeving. Ze vertrouwen daarbij op hun instinct en handelen daar naar. Wij zijn geneigd alles verstandelijk te beredeneren, waardoor we vaak voorbij gaan aan de belangrijke informatie die onze zintuigen ons geven. Als je durft meer te vertrouwen op je instincten, creëer je ruimte zodat andere mogelijkheden zich kunnen ontplooien.

Plan dagelijks rustmomenten in
Veel mensen proppen hun dagen vol met activiteiten. De mate waarin we tegenwoordig stress ervaren, is buiten proportie. Het opent de deur voor mentale en/of lichamelijke klachten. Dieren nemen regelmatig de tijd om te rusten en zich te ontspannen. Ze gaan zuinig om met hun energie en nemen na een periode van stress genoeg tijd om weer tot rust te komen. 

Luister naar je lichaam
Een dier eet en drinkt alleen wat het nodig heeft. Het slaapt als zijn lichaam daar om vraagt. Wij luisteren vaak te weinig naar de signalen van het lichaam waardoor we geneigd zijn om te veel te eten en te drinken. En we ontzeggen ons vaak de slaap die we zo nodig hebben. Beter luisteren naar je lichaam is de sleutel tot een beter welzijn.

Loslaten van normen over goed en fout
Dieren richten zich op wat echt belangrijk is: het vinden van voedsel, gezond blijven, rusten, zich voortplanten en zorgen voor hun jongen. Zij vragen zich niet af of ze het goed doen of fout. Wij stellen ons veel te vaak de vraag ‘doe ik het wel goed?’. Ook als we rouwen zijn we nog steeds bezig met wat anderen van ons verwachten. Hoog tijd om te doen wat jij nodig acht om straks weer in het leven te kunnen gaan staan.

HET VERHAAL SCHRIJVEN DAT NIEMAND WIL HOREN

Rouw kan je het gevoel geven dat je een beetje een buitenstaander bent. Iedereen die al door een rouwproces is gegaan, weet dat het soms heel eenzaam kan voelen. Alsof jouw wereld stil staat en iedereen om je heen gewoon verder gaat. Je vrienden en familie willen je graag troosten maar vinden het soms moeilijk om heel nabij te blijven. Ze willen je vooral sparen en misschien wil jij gewoon je verdriet delen.

Schrijven kan je de troost bieden op momenten dat niets of niemand anders dat kan. Het kan de enige plek zijn waar je jouw verhaal kan vertellen en veilig al je emoties delen. Je schrijfboek is altijd daar om keer op keer te luisteren zonder enige vorm van veroordeling. Ook al vertel je steeds hetzelfde verhaal. Als het dat wat je nodig hebt, dan kan dat al schrijvend in alle veiligheid. Niemand hoeft het te lezen.

We leven in een cultuur waar weinig plek is voor rouw. Het maakt dat mensen onhandig worstelen met woorden en dat gesprekken eindigen in bekende zinnen waar niemand mee geholpen is. Het is niet eenvoudig om op die manier in verbinding te blijven. Hoeveel keer hoor je niet dat het wel goed gaat komen en waarschijnlijk wil je dat ook graag maar tegelijkertijd besef je dat je diep vanbinnen een stuk van jezelf bent verloren onderweg. Waar je echt behoefte aan hebt is dat de mensen om je heen je rouw herkennen en erkennen. Schrijven kan een stem geven aan het verhaal dat niemand wil horen. Het kan helpen om stap voor stap je rouw te begrijpen, te doorploegen en om op termijn een nieuw verhaal te schrijven.

Schrijven kan je ook helpen om kostbare herinneringen vast te houden. Je noteert de gebeurtenissen zoals jij die hebt ervaren en wil bewaren. De woorden die er gezegd werden toen de harde boodschap bij je toekwam. De manier waarop iemand reageerde. De herinnering aan een hand dat werd vastgehouden. Het schrijven creëert een ooggetuige van het verhaal over hoe je door jouw rouwperiode gaat.

Wees daarbij niet kritisch op wat je schrijft, vertrouw gewoon je gedachten toe aan het papier zonder je zorgen te maken over grammatica of perfect taalgebruik. Zie het gewoon als een neerslag in detail van wat er me jou gebeurd. Het zal je pijn niet doen weggaan maar het als je toelaten om patronen in je denken te herkennen en te focussen op het positieve.

LEVEN IN EEN BIJZONDERE TIJD

Het rommelde al en tijdje in de verte nog voor 2020 goed was begonnen en in de lente van dit jaar veranderde ons leven totaal. Wat een jaar! We zijn met z’n allen in sneltreinvaart door een enorm grote verandering aan het bewegen en de impact ervan is nog lang niet te overzien. De toekomst is meer dan ooit heel onzeker geworden. En we hebben weinig invloed op de gebeurtenissen rondom ons maar we hebben wel een keuze in hoe we er mee omgaan.

Mensen reageren heel verschillend in tijden van crisis. Sommigen blijven uiterst kalm en gaan het nodige doen om de situatie trachten te keren en tot een goed einde te brengen. Anderen vluchten in paniek weg en weer anderen worden ontzettend kwaad om wat hun is overkomen. En er zijn mensen die bevriezen, niet in staat om wat dan ook te doen. In die zin verschillen wij mensen niet veel van dieren die instinctief weten wat ze moeten doen bij levensbedreigende situaties maar dieren weten ook precies wat ze nodig hebben als het gevaar geweken is. Ze gaan trillen om zo de angst uit hun lijf te schudden als een natuurlijke, helende reactie.

In tijden dat het moeilijk gaat, heb je wellicht de neiging om jezelf kleiner te maken en alle contact met je gevoel te verbreken om de pijn toch maar niet te moeten voelen. Het is een eerste beweging die je op lange termijn echter niet verder gaat helpen. Het is van belang om in contact te blijven met je gevoelens zonder dat er iets moet veranderen. Gewoon even stilstaan en observeren, meer niet.  Laat die tranen komen als dat helend werkt of kom in beweging. Neem rustig de tijd om dat te doen wat goed voelt, om even je binnenkant te voelen zonder dat dit overstemd wordt door al wat er gaande is aan de buitenkant.  

We leven in een bijzondere tijd met heel veel prikkels en veel wisselende informatie. Het maakt dat onzekerheid en angst de kop kan gaan opsteken. Maar we krijgen net nu ook de tijd om naar binnen te gaan. Letterlijk door in ons huis te blijven maar ook figuurlijk door te onderzoeken wat nu echt belangrijk voor ons is. Misschien is het een kans om onszelf uit de kooi te bevrijden waarin we al veel te lang gevangen zitten. Om uit te vliegen en nieuwe werelden te ontdekken. Deze tijd biedt ons ook een kans om even stil te staan en te voelen wat we echt willen met ons leven.

Wat we nu vooral ook nodig hebben is vertrouwen dat we dit aankunnen, dat jij dit aankan. We kunnen niet ontkennen dat de wereld verandert. Misschien zit jij in het gevoel van bevriezen,  misschien voel je veel angst of verstilling. Dat voelen, daar zit op dit moment de opgave. Uit je angst maar voed het niet. Blijf in de verstilling als je dat voelt, maar volg ook de impuls tot actie en geef daar aan toe.

Ben jij net als zoveel anderen ook zoekende naar hoe je opnieuw je plek kan vinden in deze snel veranderende wereld? Neem je tijd, verandering gebeurt niet in een dag. Het is een weg die je af te leggen hebt, voorzichtig aftastend naar wat het pad je zal brengen met plaats voor verwondering en nieuwe vergezichten. En alles begint met een eerste moedige stap.

BOEK

Er is ondanks de grotere aandacht voor rouw in onze maatschappij nog heel veel verdriet dat in het verborgene blijft. Schaduwrouw of stille rouw is rouw die maatschappelijk niet erkend wordt of die sociaal niet geaccepteerd wordt. Nochtans is erkenning de motor van een gezond rouwproces en het niet erkennen van woede, onmacht en verdriet maakt die gevoelens alleen maar heftiger.

Wanneer je dit boek leest, realiseer je je pas echt hoeveel verborgen rouw er bestaat. Een weggevallen relatie die niet gezien wordt als betekenisvol zoals die tussen collega’s, tussen pleegouder en pleegkind of geheime geliefden. Een jong stel verliest de ongeboren baby. Een meisje kampt met depressies en verliest haar zelfbeeld. Een vrouw treurt na jaren nog steeds om het kind dat ze door een abortus nooit kreeg. Een meisje blijft ontredderd achter na de zelfdoding van haar beste vriendin. Een verkrachting blijft geheim.

Het verlies kan ook secundair zijn aan een aanvankelijk verlies: gezinnen die uit elkaar vallen nadat de ziel van het gezin - de mama of papa - is gestorven, het verlies van sociale status door ontslag, het verlies van kinderen of kleinkinderen bij een echtscheiding.

Dit boek geeft al die mensen die een verborgen rouw met zich meedragen een stem. Het zijn kwetsbare portretten van mensen die de kracht vonden door te gaan na loodzware gebeurtenissen die het daglicht niet konden verdragen. Het boek is geschreven met veel respect en erkent hiermee wat het betekent als rouw niet openlijk beleefd mag worden.

Uiteindelijk gaat het er om wat de betekenis van verlies is voor de rouwende. En dat kan een persoon zijn maar evengoed een dier, een maatschappelijke rol of gezondheid. In dit boek mogen deze verhalen verteld worden. Het hiermee erkenning aan deze specifieke vorm van rouw en wat het voor betekent dat deze niet openlijk beleefd mocht of kon worden.

De waargebeurde verhalen bieden troost en erkenning aan al wie te kampen heeft met ongezien verlies. En als belangrijkste boodschap: jij mag er zijn, met jouw levensverhaal.

Stille verhalen
Over verborgen verlies en verlangen

Evamaria Jansen

ISBN 9789085750437

ROUWEN KAN EENZAAM VOELEN

Rouw dringt soms heel diep binnen in ons leven. Het is dan ook meer dan louter verdriet. Een rouwproces maakt een hele reeks van gevoelens wakker, gaande van pijn over angst, schuld en woede, die soms ongekend intens beleefd worden. En daarnaast raakt het verlies ook nog eens al onze levensgebieden. Ons zelfbeeld, onze werksituatie en onze relaties met anderen worden er intens door beïnvloed. Soms lijkt het wel of je jezelf aan het verliezen bent.

En als het verlies nog pril is, vraagt je omgeving nog wel geregeld hoe het met je gaat maar na verloop van tijd wordt die aandacht al snel minder. Het lijkt wel of rondom jou het leven zijn gewone gang gaat en ondertussen heb jij het gevoel dat jouw wereld stil staat.

Iemand die ‘zich sterk houdt’ en ‘zijn gevoelens onder controle heeft’, wordt door de maatschappij dan ook vaak beschouwd als ‘iemand die het goed doet’. Je voelt je dan ook verplicht om maar weer snel aan de gang te gaan en je gevoelens aan de kant te zetten. Je wil je omgeving toch niet tot last zijn.

Een rouwende die wel met zijn verdriet, zijn opstandigheid en al zijn intense gevoelens naar buiten komt, krijgt dan ook de indruk dat hij verkeerd bezig is. De onwennige houding van de omgeving wanneer verdriet en hevige emoties worden geuit, is dan vaak de bevestiging dat jouw gedrag niet juist of abnormaal is. En dit op een moment dat je nood hebt aan tijd en rust om met al die verwarrende gevoelens om te gaan en je leven opnieuw op de rails te krijgen.

Het is een feit dat mensen de neiging hebben al vrij snel te stoppen met het spreken over de overledene of het benoemen van wat er gebeurd is. En dat komt niet helemaal uit desinteresse maar omdat ze het lastig vinden om jou met verdriet te zien. Het is ook niet altijd eenvoudig voor een ander om te begrijpen hoe iemand zich voelt na een ingrijpend verlies. Als je dat zelf niet meegemaakt hebt, dan blijft het gissen. Het is voor de rouwende zelf vaak ook niet goed onder woorden te brengen.

Men gaat er in het algemeen van uit dat rouwen lineair verloopt. Dus als ze je een keertje hebben zien lachen, ontstaat al vlug het idee dat het wel weer gaat. Dat het voorbij is. Maar zo werkt het niet. Rouwen is één stap vooruit en twee achteruit.

Het kan gevoelens van eenzaamheid opwekken. Mensen voelen zich niet altijd zo sterk als ze zelf wel zouden willen en velen voelen toch de sterke behoefte om te praten over het verdriet dat ze met zich meedragen. Het is soms een moeizaam eenzaam proces doorheen de rouw.

En als je wil dat mensen zich daar bewust van zijn, is het misschien goed om je uit te spreken. Zeg waar je behoefte aan hebt, geef mensen de kans om te zien hoe het diep van binnen bij jou zit. Voor jou is het goed om veel over je dierbare te praten, dus doe dat dan ook. Er zijn zeker zorgzame mensen om je heen te vinden, die je laten rouwen zoals jij dat wilt, die iets voor je regelen omdat jij dat wilt, die echt willen weten en tijd nemen om te vragen hoe het met je gaat.

BOEK

Wij mensen leven in de illusie dat alles blijft zoals het is. Maar zo vaak horen we het al rommelen in de verte en kijken liever weg van het naderend onheil. Als de dingen ons dan toch overkomen en we de controle verliezen, voelen we ons dan ook veelal machteloos. Want hoe hard we ook schreeuwen, niets zal ons terugbrengen naar de plek waar we waren voordat het noodlot ons bereikte. En ineens besef je dat je niets hebt in te brengen. Maar je hebt wel een keuze over hoe je met de situatie omgaat. En bij het trotseren van een storm in je leven heb je veerkracht nodig. Veerkracht om mee te buigen met de wind en weer overeind te komen. Het geeft je de kans om ondanks de moeilijke omstandigheden toch enigszins in balans te blijven. Want een crisis duurt altijd langer dan je denkt en de nasleep kan eindeloos duren. Je hebt het te verduren dat het onzeker en pijnlijk is voor een lange tijd.

Veerkracht gaat over het vermogen om te herstellen en terug te veren na een ingrijpende gebeurtenis. Mensen reageren uiteenlopend op pijnlijke ervaringen in hun leven. Net als bomen na de storm.  De ene veert langzaam weer rechtop ondanks het feit dat hij een paar takken is verloren en de andere is omgevallen.

Natriltijd gaat over de periode in je leven dat je de scherven weer bij elkaar raapt om een nieuw geheel te vormen. En natuurlijk wil je al die ellende niet op je pad maar het hoort ook bij jou. En het is aan jou om het oude leven en het nieuwe bestaan te verweven in jouw verdere leven. Het maakt wie je bent.

Rouwen vraagt om stil te staan en weer contact te maken met jezelf. Je niet langer te laten afleiden om je gevoelens te ontlopen. En met wat geluk vind je iemand die echt wil luisteren naar jouw verhaal. Een verhaal van onmacht en zoeken naar woorden om weer te geven wat je echt ervaart.

Het boek is dan ook een pleidooi voor emotionele nabijheid. Een uitnodiging om anderen je aanwezigheid en tijd te gunnen na een storm. En tevens een oproep om op zoek te gaan naar je nieuwe identiteit na een ingrijpende verlieservaring. Welk deur heeft deze ervaring geopend en hoe kan ik door die deur terug naar de wereld gaan waarin ik meer dienend aanwezig kan zijn.

Natriltijd is geschreven voor iedereen die geconfronteerd wordt met stormen in het leven. Voor mensen die moeten buigen voor het noodlot waar ze niet om gevraagd hebben. Daarnaast is het een houvast voor professionals in de gezondheidszorg, hulpverlening, het bedrijfsleven en onderwijs. Een boek over vertrouwen, vertragen en verbinden. Het biedt houvast en inspiratie. Een boekje met veel (h)erkenning in deze stormachtige tijd.

Natriltijd
Terugbuigen na de storm

Riet Fiddelaers-Jaspers

ISBN 9789077179420

IN DE SPIEGEL KIJKEN

Het zijn donkere dagen en onze mogelijkheden zijn al een hele tijd ingeperkt. En wat doe je dan? Je gaat televisie kijken, sporten, koken of een boek lezen. En heel misschien voorzichtig dromen over morgen en wat je in de toekomst zou willen bereiken. Maar ons denken is vluchtig. Gedachten komen en gaan. Meestal blijft er na verloop van tijd weinig meer over dan een twijfelachtige emotie.

Als je met verandering in je gedachten speelt is het misschien slim om al die dingen die voorbij komen op papier te zetten. Je zou aan je persoonlijke ontwikkeling kunnen werken door middel van schrijven. Hoezo schrijven? Ja, waarom niet? Schrijven is toch vertrouwd? We hebben al heel vroeg in ons leven leren schrijven en misschien hebben we dat ondertussen wat verleerd door al de technologische snufjes die ons dagelijks leven vullen. Het feit dat schrijven zo vertrouwd is maakt dat het een zeer krachtig hulpmiddel is om iets in jezelf los te maken.

Nu wil onze innerlijke criticus graag dat we dit dan onmiddellijk doen in prachtige volzinnen vol van  doordachte woorden. Maar deze vorm van schrijven is heel anders. Het is vrij, intiem en zuiver. Het gaat om het proces van zoeken naar taal en jezelf verrassen met wat er op het papier verschijnt.  Het gaat erom dat je via het papier iets gaat downloaden. Schrijven maakt je bewust van wat je denkt en misschien van de impact van deze gedachtes. Je voert als het ware een dialoog met jezelf als je schrijft. Door het schrijven vertraag je ook het denkproces. Je ziet beter waar je aan twijfelt en waar je bang voor bent. Of waar je zo naar verlangt. Dat geeft je in moeilijke situaties richting en houvast.

Bovendien activeer je tijdens een schrijfsessie verschillende hersengebieden: het geheugen, de taal- en bewegingsgebieden, het visuele en emotionele brein. Omdat al die gebieden worden gestimuleerd, ga je sneller verbanden zien en krijg je meer perspectief op je leven.

Door te schrijven over een probleem kun je wat meer afstand nemen en kun je het probleem vanuit verschillende invalshoeken bekijken. Schrijf op wat volgens jou de oorzaak van het probleem is en wat je hieraan zou kunnen doen. Voel je verdriet of is het eerder machteloosheid? En waarom denk je dat je je zo voelt op dit moment? Schrijf over mogelijke oplossingen en verken alle positieve en negatieve aspecten van deze oplossingen.

Door je dagelijkse beslommeringen, je problemen en de dingen waar je dankbaar voor bent op te schrijven krijg je namelijk veel inzicht in jezelf. Zodra je wordt geplaagd door een concreet probleem kan het erg verhelderend werken om hier over te schrijven. Begin gewoon te schrijven en blijf schrijven totdat je het probleem in kaart hebt gebracht.

Schrijven is ook in de spiegel kijken. Door je gedachtes en gevoelens op papier te zetten, vind je zelf vaak een antwoord op de vragen waar je mee worstelt. Het woordje ‘zelf’ is hierin heel belangrijk. Het feit dat je zelf tot inzicht komt, geeft het zelfvertrouwen dat nodig is om een nieuwe weg in te slagen.

BOEK

Veel mensen die een huisdier hebben gehad zullen het onmiddellijk herkennen en mensen die nooit een dier hebben gehad snappen het misschien niet zo goed: het verdriet na het overlijden van een huisdier.
‘Ach, het is maar een dier,' hoorde Antoinnette Scheulderman regelmatig toen ze rouwde om haar overleden hond Bubbels. Maar iedereen die ooit een huisdier heeft gehad, weet hoe innig de band tussen mens en dier kan zijn. Tachtig procent van de baasjes beschouwt hun huisdier als volwaardig onderdeel van het gezin. Toch lijkt verdriet om de dood van een dier nog altijd iets waarvoor je je zou moeten schamen. Of verdriet dat er helemaal niet doe doet.

’Mensen doen alsof het een oude bank is die je vervangt’, schrijft Antoinnette Scheulderman in het het boek dat ze schreef over het rouwen om een huisdier en het onbegrip dat daarbij komt kijken. Er heerst hierdoor volgens haar een soort ongemak rond de rouwverwerking van huisdieren. Maar is het nu eigenlijk niet juist vreemd dat je geen rouw zou voelen na het overlijden van een huisdier. Iedereen die een dier in huis heeft maakt zich toch wel eens zorgen over het feit dat hij of zij er op een dag niet meer zal zijn. Je kan je moeilijk voorstellen hoe het zal voelen op het moment dat je voorgoed afscheid zal moeten nemen. Bij een goede band is de pijn bij het afscheid vergelijkbaar met de pijn die men voelt bij het overlijden van een mens. Toch lijkt het verdriet om je dode maatje nog altijd taboe. En voor zover je verdriet al erkenning krijgt, gaat men er meestal van uit dat het binnen een paar dagen of weken over zou moeten zijn.

Scheulderman ging op zoek naar mensen die weten hoe groot de liefde voor een dier kan zijn en zocht antwoorden op de vraag hoe om te gaan met het verdriet na het onvermijdelijke afscheid. Het boek bevat interviews met onder andere Eva Jinek, Paul de Leeuw, Linda de Mol, Jan Wouters, Janine Abbring, Britt Dekker, Barry Hay, Saskia Noort, Yvette van Boven, Bridget Maasland, Annejet van der Zijl en deskundigen die handvatten geven voor rouw om een dier.

Het boek helpt inzicht te krijgen in het mogelijke verdriet dat komt kijken bij het verliezen van een huisdier. De keuzes die men moet maken omtrent het afscheid van een geliefd huisdier en hoe het leven opnieuw opgepakt kan worden met of zonder nieuwe. Het geeft huisdiermensen als het ware het recht om ongegeneerd de liefde voor hun huisdier te uiten. Ook in de dood.

Een boek dat iedereen die een dier heeft zou moeten  lezen. En iedereen die geen dier heeft en dingen zegt als ‘het is maar een hond’ en ‘dan neem je toch gewoon een nieuwe’ eigenlijk ook.

En het is zeker ook een blij boek. Over katten en hun eigenaardigheden. Over wat mensen allemaal doen voor hun dieren. De persoonlijke halen zijn heel leuk om te lezen. Een boek vol met emotie, herkenning, kwetsbaarheid en humor.

Toch is het in de eerste plaats een ode aan de liefde die de mens kan en mag voelen voor een huisdier. En die liefde voor een huisdier, die voornamelijk getypeerd wordt door onvoorwaardelijkheid, is onder andere zo mooi omdat: “Voor een dier maakt het niet uit welke politieke kleur je hebt en of je de loodgieter, een troonopvolger of een schuinsmarcheerder bent: zolang je ze maar genoeg aandacht, voedsel en liefde geeft. En intussen zijn je geheimen bij hen net zo veilig als in de kluis van de Zwitserse bank.”

Dan neem je toch gewoon een nieuwe
Over mensen en dieren, leven en dood
Antoinette Scheulderman
ISBN 9789048844555 

 

DE STILTE VAN DE WINTER

Na 1 november begint de donkere helft van het jaar. Met het afnemen van licht en warmte neemt ook onze energie af. Alle oogsten van granen, vruchten, noten en groente zijn binnen. Er vindt nu een overgang plaats van sterven naar geboorte. Vanaf nu zal er diep verborgen onder de grond weer leven sluimeren om straks in de lente opnieuw geboren te worden.

Nu is ook voor ons de tijd aangebroken om een beetje terug te schakelen. En toch blijven we rennen. Deadlines die gehaald moeten worden en verplichtingen allerhande houden ons aan de gang. Als we heel eerlijk zijn merken we dat ergens tussen al die drukte door we toeleven naar de winterperiode. Meebewegen met de seizoenen doen we grotendeels onbewust. We kleden ons anders en voelen een grotere behoefte om lekker thuis te zitten. Sommige mensen ervaren deze dagen ook als een sombere periode waarin het licht afneemt. In de winter slaat menig gemoed om naar een winterdipje omdat er te veel van ons wordt verwacht. In de lente komt de zon terug en klaart ook je humeur weer op. Eindelijk kunnen we dan weer naar buiten om de nodige portie vitamine D op te nemen.

Nu is het moment om te bepalen wat je in de winter allemaal gaat doen. Hoe kom jij die periode door? Wat wens je te leren? Wat wil je overdenken? En wat moet je daar nog voor doen? Kijk nu eens naar je eigen leven. Hoe vaak heb je de kans om buiten te zijn? Heb jij tijd om in de herfst en winter te vertragen? Om je in de herfst voor te bereiden op een héél seizoen nagenoeg niets doen? Toch is dat wat de winter van ons vraagt: vertragen en stilstaan.

Vertragen en stilstaan doe je door te slapen als je lichaam daar behoefte aan heeft. Als je wakker bent, eet en drink je, lees je een goed boek of ga je lekker koken. Laat je vooral niet gek maken door de ratrace van de maatschappij. Besteed nu aandacht aan je eigen behoeftes. Probeer alle lastige verplichtingen zo veel mogelijk te beperken. Zeg eens nee als iemand iets vraagt waarmee beslag wordt gelegd op je tijd in de wintermaanden. Haal alvast een stapel boeken in huis om te lezen. Haal nieuwe makkelijke huiskledij en een dekentje voor op de bank. Maak het jezelf zo comfortabel mogelijk! Doe een dutje midden op de dag als je daar behoefte toe voelt.

Streep dagen/weken door in je agenda waarop je écht géén afspraken buiten de deur wil. Misschien kijkt iemand je dan vreemd aan als als je dat zo aanbrengt maar probeer het ook eens uit te leggen aan anderen wat er nu speelt bij jou! Misschien raak je daarmee een sluimerende behoefte bij de ander. Want je bent waarschijnlijk niet de enige die wil genieten van een  rustige wintertijd.

De winter is er ook voor introspectie en rituelen. Kijk naar wie je bent en wat je hebt bereikt. Is dat ook hoe je wilt zijn? Kijk ook eens naar mogelijkheden om daar verandering in te brengen als je dat wenst. Of geniet gewoon van wat je hebt bereikt. Nu je een rustperiode bent ingegaan zou je daar tijd voor moeten hebben. Ook dit is een manier om goed voor jezelf te zorgen.

NIETS IS NOG EEUWIG

Met twee grote witte spandoeken aan de verweerde muren naast de toegangspoort wordt de vernieuwing van het oude kerkhof aangekondigd. We kiezen voor duurzame, bio-diverse, groene en toegankelijke begraafplaatsen was er op te lezen. Het resultaat zou een plek zijn om te gedenken. Een plek van bezinning en rust. Wat me vooral bijbleef van de tekst was het feit dat men in de komende tijd tot ontruiming van de graven zou overgaan. En daar had ik het mee te doen die dag. Verder communicatie ontbrak tenzij een verwijzing naar de website van de gemeente. Het kwam nogal rauw op mijn dak die ochtend.

In 1971 werd de zogenoemde "eeuwigdurende vergunning" of "concession à perpétuité" afgeschaft. "Eeuwig" werd omgezet naar een gratis herbevestiging van 50 jaar. Die eerste termijn loopt dus volgend jaar af, in 2021. Bij veel oudere graven staat dus vanaf nu een bordje "Akte van verval". 

Een paar stappen verder kwam ik dan inderdaad een bordje tegen met de bevestiging dat ook het graf van mijn oma onder de grote schoonmaakwoede viel. Het doet wat met een mens om dit zonder veel omkransing op je bordje te krijgen. Bij nader toezien leek wel of heel het kerkhof werd geruimd. Overal, zo ver ik kon zien, dezelfde aankondigingsborden. Het leek wel een soort slagveld. Toen ik mijn bloemen op haar graf legde leek het alsof de wereld even onder mijn voeten verdween. Het voelde alsof ik mijn oma voor de tweede keer aan het verliezen was. Verdriet en ongeloof maar vooral onmacht kwamen boven drijven.

Een begraafplaats is ook en vooral een plek voor de levenden, lees je dan. Het is de ideale plek om even stil te staan op een plek ver weg het leven en de dood elkaar even heel dicht aanraken. Een plek om te rouwen, te herinneren, te helen en te verzoenen. En zo even weer heel dicht te zijn bij diegene die je zijn voorafgegaan. Klopt helemaal. Alleen voelde dat even niet zo. En laat het duidelijk zijn, ik heb er helemaal niets op tegen dat de begraafplaats groener zal worden in de toekomst. Het spreekt vanzelf dat ik mijn oma ook liever zie rusten tussen het groen gras vol vrolijke bloemetjes dan tussen de kale kiezels. Alleen was dat duurzame nu niet mijn eerste bezorgdheid op dat moment. Ik wou mijn oma niet opnieuw kwijt.

Na een paar moeilijke uren kwam ik ’s avonds via de website van de gemeente te weten dat ik mijn oma nog kan redden, tegen een aanzienlijke som uiteraard. Het voelt allemaal wel dubbel. Duurzaam lijkt dan vooral een zaak van economie. Misschien hoort mijn gevoel gewoon bij het ouder worden. Een mens wordt dan wat meer melancholisch. Wie weet. Maar ik ben er van overtuigd dat ik niet de enige ben die met een wrang gevoel dit jaar het kerkhof heeft verlaten.

Gelukkig staat er geen einddatum op de liefde die we samen deelden. Die concessie zal nooit vervallen. In mijn hart zal er altijd plek zijn voor haar dat nooit geruimd kan worden. De bloemetjes droom ik er graag bij.

BOEK

Hoe reageer je als je hoort dat iemand een ernstige vorm van kanker heeft? Wat betekent het om plotseling te worden geconfronteerd met de dreigende dood van je vader van wie je zielsveel houdt en die nog midden in het leven staat? En hoe voelt het als die vader dan ook nog eens een publiek figuur is waardoor je hem en zijn ziekte met het halve land moet delen?

Niets is meer hetzelfde als je vader belt om te vertellen dat hij een agressieve vorm van kanker heeft. Om dat gekmakende gevoel van machteloosheid en ongeloof compleet te maken, vertelt je vriend een week later dat hij niet meer van je houdt. Sta je na drie jaar samenwonen met een koffer en een volgestouwde vuilniszak op straat. Tijd voor wonden likken is er niet. Natascha van Weezel wil haar ouders bijstaan en zoveel mogelijk met haar vader doorbrengen. Ondertussen moet ze in deze heftige periode van afscheid nemen een nieuw eigen leven zien op te bouwen.

Zelf zegt ze dat ze het boek schreef uit noodzaak. Kort na de dood van haar vader, met wie ze een innige band had, stortte ze in. Schrijven bracht haar weer op de been. Schrijven over hoop en wanhoop, over ziek-zijn en doodgaan, over heel hard werken, overeind blijven maar vooral over liefde.

In korte hoofdstukken beschrijft Natascha van Weezel in het laatste levensjaar van haar vader, de bekende journalist Max van Weezel, die overleed aan de gevolgen van alvleesklierkanker, en de periode van rouw en verwerking daarna.

Met grote precisie en gevoeligheid, maar ook vol zelfspot en met lichte ironie beschrijft Natascha het veranderende leven van haar ouders en haarzelf in het zicht van de dood. De diepe band met haar vader blijkt heel sterk uit de periode na zijn overlijden waarin zij het gemis vrijwel permanent met zich meedraagt. Het leven zal nooit meer worden zoals het voorheen was en die ervaring zal iedereen in een fase van rouw herkennen.

Een herkenbaar boek voor iedereen die iemand heeft verloren. Licht van toon en toch snoert het je keel dicht.

Nooit meer Fanta.

Het jaar dat mijn vader overleed

NATASCHA VAN WEEZEL

ISBN 9789463820813 

WOEDE

In de dagen na de dood van mijn kat Joonas ontstond er ineens uit het niets een hevige woede. Nu is woede meestal een reactie op dreigend gevaar. De emotie zet je aanzet om te gaan handelen. Je hart gaat sneller kloppen en je bloeddruk wordt hoger. Dat alles gebeurt omdat je lichaam zich klaarmaakt om te gaan vechten. Van nature helpt woede ons om adequaat te reageren op situaties die potentieel bedreigend zijn. Woede maakt het je gemakkelijker om die stap te maken. In termen van overleving is deze aanmaak van adrenaline dan ook heel zinvol. Het is een overlevingsmechanisme dat bedoeld is om jezelf veilig te stellen bij dreigend gevaar.

Alleen was de vraag tegen wie ik ging vechten in mijn heftige woede? Er was helemaal geen sprake van een externe vijand. Maar er was wel een vijand diep binnen in mij en dat was mijn verdriet. De woede was op dat moment niets meer dan een verwarrende uitdrukking van mijn intens verdriet. En ik was bang om die pijn werkelijk te moeten voelen. Ik voelde me letterlijk bedreigd en overweldigd door mijn eigen innerlijke pijn. Bang om overspoeld te worden door iets dat ik niet in de hand had. En ik vluchtte er van weg door in vechtmodus te gaan staan. Maar om te vechten moet je een vijand hebben. Heel lastig als de echte vijand je innerlijke pijn is. Wat ik voelde op dat moment was gewoon heftig verzet. Verzet tegen de pijn die ik niet wilde voelen. En zolang ik bleef vechten hoefde ik niet te voelen. Kon ik de pijn ook niet voelen.

Er waren ook geen schuldigen aan zijn dood. Zijn hartje had het veel te vroeg in zijn leven begeven. Meer was er niet. En ik had te aanvaarden dat de dood gewoon bij het leven hoort. Alleen hebben wij mensen het daar heel moeilijk mee. En ook al had ik een schuldige kunnen aanduiden dan was ik toch niet ontkomen aan de pijn. Het voelt misschien comfortabel als je iemand kan aanwijzen als de oorzaak van je verdriet. En in sommige gevallen is het misschien ook effectief zo dat iemand schuldig is aan je verlies. Maar het gevecht brengt je geen stap verder in je verliesproces.

En soms richten mensen hun woede op dingen: het servies gaat aan diggelen of de deuren moeten het ontgelden. Ik ben keihard in de tuin aan de slag gegaan met het snoeien van bomen. Het gekraak van het gevelde hout gaf me een vreemd soort voldoening. Maar het vernielen loste op zich niets op. Ik bleef gewoon onder hoge druk staan. Zolang ik me tegen de pijn  verzette, bleef ik boos en bleef ik vernielen.

Natuurlijk kan je ook proberen de kracht van de woede positief gebruiken. In mijn geval zag de tuin er na een tijdje een stuk netter uit en fysiek had ik mijn destructieve kracht kunnen uitputten zodat ik me wat rustiger voelde.

En ik ben gaan schrijven over Joonas. Over de pijn van het verlies. Met horten en stoten want ineens kwamen ook de tranen. Het maakte dat mijn woede langzaam wegebde. Ik verzette me niet langer tegen de pijn maar ging er midden in staan. En met de tranen kwam er ook stilaan een voorzichtig proces van aanvaarding op gang. Ook al weet ik dat de pijn nooit zal verdwijnen, ik leer stilaan te leven met het feit dat hij er niet meer is. De liefde en het vertrouwen dat er tussen ons was zal nooit verloren gaan. Daar heeft de dood geen verschil in gemaakt.

AFSCHEID NEMEN OM WEER TE VERBINDEN

Alles wat bestaat verandert onafgebroken. En meestal staan we daar niet zo bij stil. We beschouwen ons leven als een stabiel iets. En we gaan er van uit dat alles, zoals we dat kennen, zal blijven zoals het is. Maar als we naar de natuur kijken dan zien we dat alles in constante verandering is. Het prille lentegroen bloeit uit tot machtig groen. Om weer langzaam af te sterven in de herfst en te gaan rusten in de winter wachtende op een nieuwe lente. En dat veranderen geldt ook voor ons. Alles wat bestaat verandert onafgebroken. Ieder mensenleven zit boordevol verlies en dus ook vol van afscheid nemen. En ook je omgeving verandert voortdurend. Mensen verhuizen, je kat gaat dood, je verliest je baan, collega’s nemen afscheid en ook je lichaam gaat veranderen doorheen de tijd. Het is de essentie van bestaan: we komen en gaan weer, dingen komen en dingen gaan.

En soms ligt dat afscheid in hele kleine gebeurtenissen: die schoenen die werkelijk zo versleten zijn dat je ze toch wel eens een keertje moet weggooien. Of die paraplu waar je zo aan gehecht was en die je achtergelaten hebt op de trein. Meestal sta je niet al te lang stil bij zo een klein afscheid. Maar soms ervaar je het verlies heel nadrukkelijk. Misschien niet direct maar op het moment dat je het gemis voelt of herinneringen ophaalt bij wat vroeger was. Het is de melancholie die je kan overvallen na een prachtige zomerdag. De leegte die je voelt als het bezoek is vertrokken en alles weer stil wordt in huis.

Het leven is een aaneenschakeling van grote en kleine veranderingen. en verandering impliceert afscheid en verlies. Iets of iemand verliezen waar je mee verbonden was. Afscheid nemen is ook plaats maken voor iets nieuws in sommige gevallen. Een nieuwe baan of een nieuw huis kan je leven aanzienlijk verbeteren en het afscheid zal dan helemaal niet zo zwaar vallen.

In andere gevallen is je nieuwe situatie helemaal niet beter na een verlies. Het voorbijgaan van de dingen blijft in vele gevallen immers een diepe, pijnlijke en rauw les. Je hebt het gevoel dat je erop bent achteruit gegaan of je ervaart je nieuwe situatie als benauwend, eenzaam of beangstigend. Het leven lijkt ineens niet meer de moeite waard om geleefd te worden. Je aandacht wordt in beslag genomen door wat was en je leeft niet meer in het hier en nu.

Het is dan misschien goed om na te gaan of je wel goed afscheid hebt kunnen nemen en of je de pijn van het verlies wel hebt verwerkt. Ook al ligt dat verlies ergens ver in het verleden. Bij een afscheid is er soms een intens verdriet maar we pantseren ons om te voorkomen dat we geraakt worden. Of we proberen het verlies uit de weg te gaan. Alleen door werkelijk afscheid te nemen kan je jouw aandacht weer in het hier en nu mobiliseren en kun je het nieuwe pad in je leven volledig accepteren. Hoe pijnlijk dat soms ook is.

In vele culturen zijn er rituelen om afscheid te nemen. Dat toont aan hoe betekenisvol afscheid nemen is in ons leven. Werkelijk afscheid betekent dat er weer mogelijkheden ontstaan voor een nieuw welkom. Zo niet kunnen we ons niet verbinden met wat zich aandient. Je ziel is voor een deel achtergebleven bij wat niet meer is.

MANNEN, VROUWEN EN ROUW

Twee mensen rouwen nooit op dezelfde manier. En zo zijn er ook vaak verschillen in de wijze waarop mannen en vrouwen omgaan met hun verdriet. Mannen rouwen evenzeer als vrouwen. Alleen worden mannen niet altijd begrepen in de manier waarop ze met hun verlies omgaan.

Mannen en vrouwen krijgen al heel vroeg in hun leven verschillende boodschappen te horen. Het zijn opvattingen en denkbeelden over wat in een bepaalde maatschappelijke context gewenst en ongewenst is. Onbewust nemen we deze ideaalbeelden aan en gaan we hiernaar handelen. Zo worden mannen vooral handeling- en prestatiegericht. Een man heeft geen hulp nodig en is niet bang.

Op momenten dat mannen te maken krijgen met verlies kunnen deze boodschappen het gedrag sterk beïnvloeden. Mannen beleven evenzeer een rouwproces als vrouwen. Alleen is de manier waarop ze gevoelens ervaren en ze uiten anders dan bij vrouwen. Ze zijn vaak minder verbaal. Veel mannen worden al heel vroeg in hun ontwikkeling gestimuleerd om gevoelens niet uit te spreken. Ze hebben dan ook meer de neiging deze af te reageren in werk en activiteit. Hen is geleerd zich sterk houden en ze sterk worden aangemoedigd om een beschermende en actieve rol op zich te nemen. Vaak hebben ze dan ook moeite om dicht bij anderen te staan in hun emoties.

Als vrouwen hun verdriet uiten zullen de mannen dan ook meer de neiging hebben praktische oplossingen te zoeken en suggesties doen om de pijn te verminderen. Het is hun manier om te beschermen en te overleven. En deze overlevingsstrategie herbergt heel veel kwaliteiten. In tijden van crisis is het gewoon efficiënt om rust en controle te houden. Maar vrouwen willen in de eerste plaats horen dat hun man hetzelfde ervaart. Mannen en vrouwen verschillen dan ook vaak in de relaties die ze hebben. De relaties van mannen zijn meer gericht op activiteiten. Bij vrouwen is net het delen van gevoelens  een belangrijk aspect van hun relatie met anderen.  

Het benadrukken van verschillen tussen mannen en vrouwen in omgaan met verdriet mag echter ook niet als absoluut worden gezien. Er zijn ook mannen die over hun verlies willen praten maar misschien de kans niet krijgen. En er zijn vrouwen die zich volop gooien in hard werken.

Verlies vraagt om het verduren van pijn en verdriet, angst en schaamte en de daarmee verbonden gevoelens van onmacht. Het vraagt om te erkennen dat er geen oplossingen zijn en dat is juist waar mannen het soms lastig mee hebben. Mannen willen na een verlies iets doen.

Wanneer is voor een man dan de grens bereikt van wat hij aankan? Mannen kunnen soms heel lang doorgaan en kloppen in veel gevallen pas laat aan bij hulpverlening. Lichamelijke klachten of problemen met werk staan op dat moment meestal op de voorgrond.

Wat ook niet betekent dat men moet proberen mannen een andere wijze van rouwen op te dringen. Men kan hen helpen met hun gevoelens om te gaan op een manier die voor hen comfortabel is. Men kan hen informatie geven over gevoelens en hen helpen om te gaan met het verdriet van hun vrouw of kinderen. Het is evengoed belangrijk dat vrouwen begrijpen dat ook mannen rouwen maar op een andere manier. Als ze kunnen erkennen dat verdriet ook kan uitgedrukt worden in lichamelijke inspanning en werken zal de uitnodiging om er over te praten misschien ook worden aanvaard.

SCHADUWVERDRIET

Mijn vader overleed vier jaar geleden rustig in zijn slaap. Wat ik me vooral herinner van de dag na zijn overlijden is het immense verdriet van de dame die lange tijd dagelijks voor hem had gezorgd in het rusthuis. Hij was geen makkelijk man maar op een of andere manier leek ze hem te kunnen bereiken met haar gulle lach en niet aflatend optimisme. De avond voordien was ze nog bij hem langs geweest voor ze zelf naar huis was gegaan. Zo zorgzaam waakte ze over hem. Hij leek toen rustig te slapen. En nu was hij haar ontglipt in de stilte van de nacht. Ze voelde zich ontzettend schuldig. Alsof ze dit had moeten zien aankomen. Ik probeerde haar te troosten met de gedachte dat het goed was zoals het gegaan was. Hij was vertrokken op zijn manier: met weinig woorden. Bij mij was zijn dood op dat moment nog niet helemaal doorgedrongen. Haar verdriet om deze man die ze slechts een paar jaar had gekend was niet te stuiten. Toen ik zo naast haar stond drong het tot me door dat dit gemis tussen zorgverlener en hulpbehoevende slechts zelden echt gezien werd.

En zo zijn er wel meerdere vormen van rouw die door de maatschappij als onbestaande of weinig betekenisvol worden gezien. Soms worden de rouwenden zelf niet voldoende erkend door de buitenwereld. Baby’s en kinderen  rouwen ook op hun eigen manier bij het verlies van iemand die hen dierbaar was net als hoogbejaarden en mensen met een verstandelijke beperking.

Soms wordt verlies ook niet als dusdanig erkend. Mensen met een langdurende of chronische ziekte moeten in vele gevallen steeds opnieuw afstand nemen van brokjes zelfstandigheid. Soms komt er ook dat moment dat vrienden wegblijven of de partner vertrekt omdat hij of zij de situatie niet langer aankan.

En wie bepaalt hoe belangrijk de relatie tussen mensen en hun huisdier is? Voor vele oudere mensen is een dier vaak het enige wat hen rest op deze wereld. En met wie kan je het verdriet delen om het verlies van je huisdier?

Het verlies van iemand door vermissing is soms onmenselijk om te dragen. Niemand die weet wat er met de vermiste persoon is gebeurd. Afscheid nemen kan niet.  Men blijft steeds hopen op een goede afloop. Soms tegen beter weten in. En in vele gevallen komt er nooit een antwoord.

Gezinnen vallen soms ook gewoon uit elkaar nadat een van de ouders is overleden. En dat betekent meteen ook de kleinkinderen en grootouders van elkaar gescheiden worden. Of er valt een ontslag dat op zijn beurt kan leiden tot gedwongen verlies van sociale status en een gedwongen verhuizing naar een andere onbekende buurt. Allemaal situaties die heel wat verborgen rouw in zich kunnen dragen.

Verlies heeft dan ook niet altijd met de dood te maken. Wie denkt er aan dat mensen rouwen als er een kind met een ernstige beperking wordt geboren of als je ongewenst kinderloos blijft.

Dit verborgen verlies noemt men ook wel schaduwrouw of stille rouw. Het is rouw die in de maatschappij niet gezien wordt of sociaal niet geaccepteerd wordt. Het is ook rouw die niet openlijk beleefd kan worden. Het niet erkennen van reacties als woede, onmacht, verdriet en schuld maakt dat die gevoelens alleen maar heftiger worden. De rouwende krijgt als het ware een verbod op zijn rouw en dus ook geen sociale steun. De pijn blijft veelal onder de oppervlakte sudderen en knagen tot het tot een uitbarsting komt naar aanleiding van ogenschijnlijke kleine onbelangrijke ervaringen zoals een geur of een muziek.

Heel veel verlies wordt in de verborgenheid meegenomen soms een leven lang. Erkenning is de motor van een gezond rouwproces en het niet erkennen van emotionele reacties maakt die gevoelens alleen maar heftiger.