Mijn vader overleed vier jaar geleden rustig in zijn slaap. Wat ik me vooral herinner van de dag na zijn overlijden is het immense verdriet van de dame die lange tijd dagelijks voor hem had gezorgd in het rusthuis. Hij was geen makkelijk man maar op een of andere manier leek ze hem te kunnen bereiken met haar gulle lach en niet aflatend optimisme. De avond voordien was ze nog bij hem langs geweest voor ze zelf naar huis was gegaan. Zo zorgzaam waakte ze over hem. Hij leek toen rustig te slapen. En nu was hij haar ontglipt in de stilte van de nacht. Ze voelde zich ontzettend schuldig. Alsof ze dit had moeten zien aankomen. Ik probeerde haar te troosten met de gedachte dat het goed was zoals het gegaan was. Hij was vertrokken op zijn manier: met weinig woorden. Bij mij was zijn dood op dat moment nog niet helemaal doorgedrongen. Haar verdriet om deze man die ze slechts een paar jaar had gekend was niet te stuiten. Toen ik zo naast haar stond drong het tot me door dat dit gemis tussen zorgverlener en hulpbehoevende slechts zelden echt gezien werd.
En zo zijn er wel meerdere vormen van rouw die door de maatschappij als onbestaande of weinig betekenisvol worden gezien. Soms worden de rouwenden zelf niet voldoende erkend door de buitenwereld. Baby’s en kinderen rouwen ook op hun eigen manier bij het verlies van iemand die hen dierbaar was net als hoogbejaarden en mensen met een verstandelijke beperking.
Soms wordt verlies ook niet als dusdanig erkend. Mensen met een langdurende of chronische ziekte moeten in vele gevallen steeds opnieuw afstand nemen van brokjes zelfstandigheid. Soms komt er ook dat moment dat vrienden wegblijven of de partner vertrekt omdat hij of zij de situatie niet langer aankan.
En wie bepaalt hoe belangrijk de relatie tussen mensen en hun huisdier is? Voor vele oudere mensen is een dier vaak het enige wat hen rest op deze wereld. En met wie kan je het verdriet delen om het verlies van je huisdier?
Het verlies van iemand door vermissing is soms onmenselijk om te dragen. Niemand die weet wat er met de vermiste persoon is gebeurd. Afscheid nemen kan niet. Men blijft steeds hopen op een goede afloop. Soms tegen beter weten in. En in vele gevallen komt er nooit een antwoord.
Gezinnen vallen soms ook gewoon uit elkaar nadat een van de ouders is overleden. En dat betekent meteen ook de kleinkinderen en grootouders van elkaar gescheiden worden. Of er valt een ontslag dat op zijn beurt kan leiden tot gedwongen verlies van sociale status en een gedwongen verhuizing naar een andere onbekende buurt. Allemaal situaties die heel wat verborgen rouw in zich kunnen dragen.
Verlies heeft dan ook niet altijd met de dood te maken. Wie denkt er aan dat mensen rouwen als er een kind met een ernstige beperking wordt geboren of als je ongewenst kinderloos blijft.
Dit verborgen verlies noemt men ook wel schaduwrouw of stille rouw. Het is rouw die in de maatschappij niet gezien wordt of sociaal niet geaccepteerd wordt. Het is ook rouw die niet openlijk beleefd kan worden. Het niet erkennen van reacties als woede, onmacht, verdriet en schuld maakt dat die gevoelens alleen maar heftiger worden. De rouwende krijgt als het ware een verbod op zijn rouw en dus ook geen sociale steun. De pijn blijft veelal onder de oppervlakte sudderen en knagen tot het tot een uitbarsting komt naar aanleiding van ogenschijnlijke kleine onbelangrijke ervaringen zoals een geur of een muziek.
Heel veel verlies wordt in de verborgenheid meegenomen soms een leven lang. Erkenning is de motor van een gezond rouwproces en het niet erkennen van emotionele reacties maakt die gevoelens alleen maar heftiger.
